Σωτηρία, ηθική, νόημα και η αποβλεψιμότητα του σύμπαντος

 «Όλα είναι προκαθορισμένα, το πρώτο όσο και το τελευταίο, από δυνάμεις πάνω στις οποίες δεν έχουμε κανέναν έλεγχο. Είναι προκαθορισμένα για το έντομο, το ίδιο όπως και για το άστρο. Ανθρώπινα όντα, λαχανικά ή κοσμική σκόνη, όλοι χορεύουμε σε έναν μυστηριώδη σκοπό, που τονίζεται στο βάθος από έναν αόρατο αυλητή.»

— Άλμπερτ Αϊνστάιν (από συνέντευξη στους The New York Times, 1929).

πηγη εικονας: pinterest 

Του Χρήστου Σταμκόπουλου 

Εισαγωγή

Η ανθρώπινη ύπαρξη είναι συνώνυμη με την αναζήτηση νοήματος και την επιβίωση σε έναν κόσμο που συχνά φαίνεται αβέβαιος, σκληρός και αδιάφορος. Η σωτηρία, είτε την ορίσουμε ως απελευθέρωση από εξωτερικούς κινδύνους είτε ως συναισθηματική και ψυχική ισορροπία, δεν είναι δεδομένη ούτε προσφέρεται απλόχερα. Η πραγματικότητα δεν εγγυάται νόημα ή δικαιοσύνη· αντιθέτως, μας επιβάλλει να βρούμε τρόπους να συνεχίσουμε, να επιβιώσουμε και να δώσουμε νόημα στις επιλογές μας.

Κύριος Μέρος 

Η σωτηρία μπορεί να κατανοηθεί ως διαχείριση της ύπαρξης. Ο άνθρωπος δεν ζει μόνο με βάση τη λογική ή την ηθική, αλλά καθοδηγείται από εσωτερικές και εξωτερικές δυνάμεις, για παραδειγμα φόβους, ένστικτα, κοινωνικούς κανόνες, αλλά και τις στρατηγικές που επιλέγει για να αντέξει. Τα «οπία» της ζωής είτε πρόκειται για θρησκείες, φιλοσοφίες, τέχνες, σχέσεις ή καθημερινές συνήθειες είναι εργαλεία που μας επιτρέπουν να αντιμετωπίζουμε την αβεβαιότητα και την ανασφάλεια.

Η επιλογή των «οπίων» δεν συνδέεται με τη φυγή από την πραγματικότητα, αλλά με την επίγνωση ότι η πλήρης διαύγεια και η αδιάλειπτη συνειδητότητα είναι μη βιώσιμες. Το νόημα της ζωής δημιουργείται μέσα από αυτές τις επιλογές, και η σωτηρία ταυτίζεται με το νόημα που εμείς δίνουμε στην ύπαρξή μας.

Ο άνθρωπος δεν είναι πλήρως ελεύθερος. Οι αποφάσεις του επηρεάζονται από το υποσυνείδητο, τις κοινωνικές προσδοκίες και τα προσωπικά του ένστικτα. Η «σκιά» του Jung περιγράφει τις καταπιεσμένες επιθυμίες που καθοδηγούν τις πράξεις μας, ενώ η συνείδηση συχνά τις εκτελεί χωρίς πλήρη αντίληψη. Η ηθική που μας μεταφέρει η οικογένεια και η κοινωνία φιλτράρει τις επιθυμίες μας, περιορίζοντας τις εκφράσεις τους για λόγους επιβίωσης και κοινωνικής συμβατότητας.

Η ακινησία, ως στρατηγική, δεν είναι απουσία δράσης. Είναι μια μορφή ήσυχης κίνησης, μια επιλογή που επιτρέπει στο άτομο να παρατηρεί τον κόσμο και να επιβιώνει χωρίς να καταναλώνει άσκοπα τις δυνάμεις του. Η κοινωνική σύγκριση καθιστά την ακινησία αφόρητη μόνο όταν οι άλλοι κινούνται χωρίς εμάς. Έτσι, η δράση συχνά υπαγορεύεται από την ανάγκη να παραμείνουμε εντός του κοινωνικού πλαισίου.

Η ανθρώπινη συμπεριφορά δεν καθορίζεται μόνο από ηθικές αρχές, αλλά από συμφέρον και φόβο. Η ιστορία δείχνει ότι η εξουσία και οι κοινωνικές δομές ανακυκλώνονται. Φεουδαλισμός, καπιταλισμός, χρηματοπιστωτικές φούσκες: κάθε κατάρρευση συστήματος αντικαθίσταται από ένα νέο, χωρίς να εξαφανίζεται η λογική της κυριαρχίας. Οι άνθρωποι προσαρμόζονται σε νέες δομές και παίρνουν θέσεις ανάλογα με τις δυνατότητες τους και τα "υποσχομενα" κερδη απο το νεο συστημα.

Η υποκρισία και η προσαρμογή στο κακό είναι μέρος αυτής της διαδικασίας. Η αυτοϋπονόμευση, η αυτοθυσία και η προσήλωση στην ηθική δεν είναι απαραίτητα αρετές που λειτουργούν ως στρατηγικές για να συγκρατήσουν επιθυμίες που θα μπορούσαν να μας βλάψουν ή να επιτρέψουν την επιβίωση υπό περιορισμούς.

Στο τέλος, η ύπαρξη δεν εξαρτάται από θεούς, ιδεολογίες ή εξωτερικά συστήματα. Εξαρτάται από την επιλογή στάσης και την ικανότητα να επιλέγουμε τα «οπία» μας. Η ζωή δεν είναι ούτε απόλυτα δίκαιη ούτε προβλέψιμη. Το μόνο που παραμένει υπό τον έλεγχο του ατόμου είναι η αντίληψη του και η στρατηγική που επιλέγει να ακολουθήσει δλδ να ξυπνάει κάθε μέρα και να αναγνωρίζει την ομορφιά της, παρά τις αβεβαιότητες και τους περιορισμούς.

Επίλογος 

Η ανθρώπινη ύπαρξη είναι ένα παιχνίδι στρατηγικής, όπου η σωτηρία και το νόημα δεν παρέχονται από τον κόσμο ή από εξωτερικές αρχές, αλλά δημιουργούνται από το άτομο μέσω συνειδητών επιλογών. Η ζωή είναι περιορισμένη, αβέβαιη και συχνά σκληρή. Η διαχείριση των φόβων, των επιθυμιών και της κοινωνικής πίεσης είναι τα εργαλεία μας. Επιλέγοντας τα «οπία» μας και αναγνωρίζοντας την ομορφιά της κάθε μέρας, μπορούμε να συνεχίσουμε να ζούμε με επίγνωση, χωρίς αυταπάτες και χωρίς αναμονή λύτρωσης.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία 

Camus, A. (2010). Ο μύθος του Σισύφου (μτφρ. Β. Χατζηδημητρίου). Καστανιώτης.
(Πρωτότυπο έργο δημοσιεύτηκε το 1942)

Frankl, V. E. (2018). Το νόημα της ζωής (μτφρ. Λ. Καραδήμας). Αρμός.
(Πρωτότυπο έργο δημοσιεύτηκε το 1946)

Sartre, J.-P. (2006). Ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός (μτφρ. Γ. Βασιλειάδης). Νήσος.
(Πρωτότυπο έργο δημοσιεύτηκε το 1946)

Jung, C. G. (2001). Αρχέτυπα και συλλογικό ασυνείδητο (μτφρ. Ι. Παπαδόπουλος). Ιάμβλιχος.

Jung, C. G. (2005). Αιών: Έρευνες για τη φαινομενολογία του εαυτού (μτφρ. Ε. Παπαϊωάννου). Ιάμβλιχος.

Freud, S. (2005). Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας (μτφρ. Α. Σακελλαρίου). Επίκουρος.
(Πρωτότυπο έργο δημοσιεύτηκε το 1930)

Harris, S. (2015). Ελεύθερη βούληση (μτφρ. Χ. Κωνσταντίνου). Πατάκης.

Spinoza, B. (2011). Ηθική (μτφρ. Π. Γκόντος). Εκκρεμές.
(Πρωτότυπο έργο δημοσιεύτηκε το 1677)

Nietzsche, F. (2009). Η γενεαλογία της ηθικής (μτφρ. Γ. Τζαβάρας). Πατάκης.

Bauman, Z. (2010). Νεωτερικότητα και Ολοκαύτωμα (μτφρ. Γ. Καυκαλάς). Αλεξάνδρεια.

Foucault, M. (2008). Επιτήρηση και τιμωρία (μτφρ. Τ. Κονδύλης). Ράππα.

Foucault, M. (1987). Εξουσία, γνώση και λόγος (επιμ. Π. Μπουρλάκης). Υποδομή.
(Συλλογή κειμένων – ελληνική ανθολόγηση)

Arendt, H. (2009). Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ: Η κοινοτοπία του κακού (μτφρ. Β. Τομανάς). Αλεξάνδρεια.

Taleb, N. N. (2010). Ο μαύρος κύκνος (μτφρ. Α. Παπαγεωργίου). Λιβάνης.

Hobbes, T. (2006). Λεβιάθαν (μτφρ. Γ. Καραμπελιάς). Γνώση.
(Πρωτότυπο έργο δημοσιεύτηκε το 1651)

Marx, K. (2017). Το κεφάλαιο (Τόμ. 1, μτφρ. Γ. Κορδάτος). Σύγχρονη Εποχή.

Polanyi, K. (2003). Ο μεγάλος μετασχηματισμός (μτφρ. Ν. Τσούκαλης). Νησίδες.

Wallerstein, I. (2006). Ανάλυση παγκόσμιων συστημάτων (μτφρ. Δ. Δημητρίου). Κριτική.