Κομουνιστικό Μανιφέστο, Καρλ Μαρξ - Φρίντριχ Ενγκελς

 

Proletarier aller Länder, vereinigt euch!

(Προλετάριοι όλων των χωρών, ενωθείτε!)

- Karl Marx

Πηγη εικονας: Athens Voice

Του Χρήστου Σταμκόπουλου

Εισαγωγή

Το Κομμουνιστικό Μανιφέστο είναι ένα από τα πιο σημαντικά και επιδραστικά πολιτικά κείμενα του 19ου αιώνα, γραμμένο από τον Καρλ Μαρξ και τον Φρίντριχ Ένγκελς το 1848. Προοριζόταν να είναι το πρόγραμμα της Ένωσης των Κομμουνιστών, μιας οργάνωσης εργατών που ιδρύθηκε στο Λονδίνο. Το Μανιφέστο συνοψίζει τις βασικές ιδέες και τους στόχους του κομμουνισμού και κατέχει κεντρική θέση στην ανάπτυξη των σοσιαλιστικών και εργατικών κινημάτων.

Περίληψη του βιβλίου

Η ιστορία της ανθρωπότητας παρουσιάζεται ως ιστορία ταξικής πάλης, όπου διαφορετικές τάξεις συγκρούονται για τον έλεγχο των πόρων και της εξουσίας. Η έννοια αυτή παραμένει βασική στην κατανόηση των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων. Οι Μαρξ και Ένγκελς πρότειναν τη δικτατορία του προλεταριάτου ως μεταβατικό στάδιο, όπου η εργατική τάξη θα έχει τον έλεγχο του κράτους. Η ιδέα αυτή ενέπνευσε την ίδρυση κομμουνιστικών κρατών, αν και στη σύγχρονη εποχή έχει προκαλέσει συζητήσεις και διαφωνίες σχετικά με την εφαρμογή της. Το Μανιφέστο προτείνει ότι οι πόροι και τα μέσα παραγωγής θα πρέπει να ανήκουν σε όλους, εξαλείφοντας την ιδιωτική ιδιοκτησία. Αυτή η ιδέα παραμένει στο επίκεντρο των σοσιαλιστικών και κομμουνιστικών θεωριών. Το τελικό όραμα του Μανιφέστου είναι μια κοινωνία χωρίς τάξεις και εκμετάλλευση, όπου οι κοινωνικές ανισότητες θα εξαλειφθούν. Η ιδέα της αταξικής κοινωνίας εξακολουθεί να εμπνέει κινήματα που επιδιώκουν μεγαλύτερη ισότητα και κοινωνική δικαιοσύνη. Η προτεινόμενη δομή της κοινωνίας στο Μανιφέστο υποστηρίζει ότι η οικονομία πρέπει να οργανώνεται κεντρικά και να σχεδιάζεται για το κοινό καλό. Η κεντρικά σχεδιασμένη οικονομία εφαρμόστηκε σε κομμουνιστικά κράτη όπως η Σοβιετική Ένωση και ασκεί ακόμη επιρροή σε μοντέλα οικονομικής διαχείρισης. Το Μανιφέστο περιέχει μια ισχυρή κριτική του καπιταλισμού, παρουσιάζοντάς τον ως σύστημα που οδηγεί στην εκμετάλλευση της εργατικής τάξης και δημιουργεί ανισότητες. Αυτή η κριτική συνεχίζει να χρησιμοποιείται από μαρξιστές και άλλους επικριτές του καπιταλισμού. Το σύνθημα "Προλετάριοι όλων των χωρών, ενωθείτε!" αντιπροσωπεύει την ιδέα ότι η εργατική τάξη πρέπει να υπερβεί τα εθνικά σύνορα και να ενωθεί παγκοσμίως. Ο διεθνισμός παραμένει βασικός άξονας των εργατικών και αριστερών κινημάτων. Το Μανιφέστο καλεί σε επανάσταση για την ανατροπή της αστικής τάξης, δηλαδή των κατόχων των μέσων παραγωγής. Η επαναστατική αλλαγή αποτελεί ακόμη στόχο σε ριζοσπαστικές πολιτικές ιδεολογίες και κινήματα. Οι Μαρξ και Ένγκελς υποστήριξαν ότι οι υλικές συνθήκες και οι οικονομικές σχέσεις είναι αυτές που καθορίζουν την κοινωνική δομή και την ιδεολογία. Αυτή η ιδέα διαμόρφωσε την επιστημονική μελέτη της κοινωνίας και παραμένει θεμελιώδης στην κοινωνιολογία και την πολιτική επιστήμη.Σε μια κομμουνιστική κοινωνία, όπως την οραματίστηκαν οι Μαρξ και Ένγκελς, το έθνος-κράτος δεν θα είναι πλέον αναγκαίο, καθώς οι άνθρωποι θα ενωθούν πάνω σε κοινές ανάγκες και ενδιαφέροντα αντί για εθνικές διακρίσεις. Η ιδέα αυτή αν και ουτοπική, έχει εμπνεύσει οργανισμούς και κινήματα που προωθούν την ειρήνη και την παγκόσμια ενότητα.

Μερικές σκέψεις μου

Ενώ το κομμουνιστικό μανιφέστο προωθεί κάποιες προτοτυπες και διαφορετικές ιδέες σε σχέση με τις άλλες ιδεολογίες κολλά στο οικονομικό κομμάτι. Πρώτον γιατί ο κεντρικός σχεδιασμός της οικονομίας, όπως προτείνεται, έχει σοβαρά μειονεκτήματα, καθώς οδηγεί σε ανελαστικότητα και αδυναμία προσαρμογής στις συνεχώς μεταβαλλόμενες ανάγκες της αγοράς. Ελλείψει ανταγωνισμού και κινήτρων, τα κομμουνιστικά κράτη συχνά αντιμετώπισαν ελλείψεις αγαθών και χαμηλή παραγωγικότητα. Ενώ το μοντέλο θεωρητικά θα έπρεπε να ικανοποιεί τις ανάγκες της κοινωνίας, στην πράξη πολλές φορές αποδείχθηκε δυσλειτουργικό. Δεύτερον, με την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας και των οικονομικών κινήτρων, η κομμουνιστική οικονομία θεωρείται ότι υπονομεύει την ανθρώπινη δημιουργικότητα και το κίνητρο για καινοτομία. Οι επικριτές, κυρίως οι φιλελεύθεροι οικονομολόγοι, υποστηρίζουν ότι τα άτομα εργάζονται πιο αποδοτικά και επιδιώκουν καινοτομία όταν μπορούν να κερδίσουν και να απολαύσουν άμεσα οφέλη από τις προσπάθειές τους. Επιπλέον, στην πράξη, η διαχείριση της οικονομίας από το κράτος σε κομμουνιστικά καθεστώτα οδήγησε στη δημιουργία μιας ισχυρής γραφειοκρατικής ελίτ. Αντί για εξουσία στα χέρια της εργατικής τάξης, δημιουργήθηκε μια νέα «ταξική» δομή, όπου τα ηγετικά στελέχη του κράτους είχαν δυσανάλογη εξουσία και προνόμια. Αυτός ο κίνδυνος της συγκέντρωσης εξουσίας αναιρεί την έννοια της αταξικής κοινωνίας που επιδιώκεται και αποδυναμώνει την ισότητα που επιθυμούσε το Μανιφέστο. Επίσης, η δικτατορία του προλεταριάτου, όπως εφαρμόστηκε σε διάφορες κομμουνιστικές χώρες, συνδέθηκε με την καταστολή των ατομικών ελευθεριών και των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Πολλοί επικριτές θεωρούν ότι αυτή η προσέγγιση υπονομεύει τη δημοκρατία, καθώς σε κομμουνιστικά καθεστώτα το κράτος αποκτά υπερβολική δύναμη που δεν επιτρέπει την έκφραση διαφωνίας ή κριτικής. Αυτό οδηγεί σε αυταρχισμό, γεγονός που έρχεται σε αντίθεση με τις προσδοκίες της δικαιοσύνης και της ισότητας που οραματίστηκε το Μανιφέστο.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

 Karl Marx, Friedrich Engels, The Communist Manifesto

Robert Service, Comrades! A History of World Communism

Richard Pipes, Communism: A History

Ludwig von Mises, Socialism: An Economic and Sociological Analysis

Niall Ferguson, The War of the World: Twentieth-Century Conflict and the Descent of the West