Πως ο Νιχιλισμός έχασε το "νοημά" του από τις μεταπολεμικές γενιές?
«Ο κόσμος δεν είναι λογικός. Αυτό που με νοιάζει είναι να ζήσω χωρίς αυτόν να με σκοτώνει.»
- Αλμπερ Καμυ
Ο νιχιλισμός, όπως εκφράστηκε στον 19ο αιώνα, ήταν η πιο ριζική μορφή αμφισβήτησης των θεμελιακών αξιών του δυτικού πολιτισμού: Θεού, ηθικής, ιστορίας, νόμου, ακόμη και της ίδιας της αλήθειας. Η λέξη προέρχεται από το λατινικό nihil (τίποτα) και σηματοδοτεί την πεποίθηση ότι δεν υπάρχει αντικειμενικό νόημα ή σκοπός στον κόσμο. Ο Νίτσε, ο πιο επιδραστικός εκπρόσωπος αυτής της παράδοσης, δεν θεώρησε τον νιχιλισμό απλώς ως ιστορικό φαινόμενο, αλλά ως μοίρα του δυτικού ανθρώπου. Ο Νιτσε τονιζει οτι τωρα που οι δυτικες κοινωνιες αναπτυχθηκαν αρκετα και μπορουν να ζουν και χωρις την ψευδαισθηση της υπαρξης θεου οτι ο νιχιλισμος θα επαιρνε την πρωτοκαθεδρια. Αφου οι παλιες αξιες και αρχες κατερρεαν τιποτα δεν θα ειχε νοημα οπως οικογενεια, κοινοτητα, κοινωνικοοικονομικη ταξη, συγχωρεση, κατανοηση και οτιδηποτε αλλο δεν θα εβγαζε νοημα καθως δεν θα υπηρχε η θρησκεια να το σμηλευσει και να το προωθησει ως το απολυτο νοημα ή τις πραξεις που θα μας οδηγησουν στην αρετη. Χωρις θρησκεια το τιποτα θα γινοταν τα παντα. Ομως ο Νιτσε βλεπει αυτη την πτωση οχι ως το τελος του κοσμου αλλα την αρχη ενος νεου. Μεσα απο τα συντριμμια των παλιων θρησκειων ο "Υπερ-ανθρωπος", δλδ ο ανθρωπος που ο Νιτσε θεωρουσε ικανο και ετοιμο να νικησει αυτον τον μηδενισμο, θα δημιουργουσε νεες αξιες και αρχες και θα στηριζει το νεο νοημα της υπαρξης του στις καλες τεχνες, την μουσικη και το θεατρο. Ομως η συνεχεια θα ηταν οδυνηρη για τους οραματιστες ενος μηδενισμου που θα οδηγουσε σε νεες ηθικες αξιες, νεα μονοπατια, νεα ταξιδια.
Ο Νίτσε περιέγραψε τον νιχιλισμό ως το τελικό στάδιο της ορθολογικής αποδόμησης του κόσμου, που ξεκίνησε με τον Διαφωτισμό: Ο Descartes αμφισβήτησε τα πάντα με το cogito ergo sum. Ο Kant καθόρισε όρια στη γνωστική ικανότητα του ανθρώπου. Η επιστήμη αντικατέστησε τη θρησκεία ως φορέας αλήθειας. Αυτή η πορεία κορυφώθηκε τον 19ο αιώνα με την κατάρρευση των μεταφυσικών και θρησκευτικών θεμελίων του πολιτισμού. Στη Ρωσία του Τουργκένιεφ, ο νιχιλιστής Μπαζάροφ ήταν το σύμβολο μιας γενιάς που ήθελε να καταστρέψει τους θεσμούς χωρίς να έχει τι να βάλει στη θέση τους. Ο ρωσικός νιχιλισμός υπήρξε πρόδρομος του επαναστατικού μηδενισμού.
2. Νιχιλισμός και μυθολογία μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
Μετά την τραγωδία των παγκόσμιων πολέμων, η αντιπαράθεση γύρω από τον ρόλο του μύθου στη διαμόρφωση της συλλογικής συνείδησης οδήγησε σε έναν «μυθολογικό» διάλογο περί νιχιλισμού. Στη σημαντική μελέτη των Vitanza, Fischer και Vos (2022) διαπιστώνεται ότι, ενώ ο πρώιμος νιχιλισμός προέβαλλε την κατάρρευση όλων των αφηγήσεων, στη μετεμφυλιακή διαβούλευση ο μύθος τέθηκε ως αντίδοτο στην απουσία νοήματος.
Ωστόσο, η συνέχιση του διαλόγου σε τρεις γενιές μελετητών (συλλογή αλληλογραφίας μεταξύ M. Eliade, P. Ricoeur και J. Derrida) δείχνει ότι τα όρια μεταξύ νιχιλισμού και αναζήτησης νέων αφηγήσεων συχνά θολώνουν.
3. Νιχιλισμός ως ηθική διαμαρτυρία και καταστροφή του παρόντος
Στην επιστημονική διατριβή του Černý (2018), ο νιχιλισμός περιγράφεται ως μορφή «ηθικής διαμαρτυρίας» ενάντια στην παρακμή του πολιτισμού, οδηγώντας όμως σε μια καταστροφική στάση απέναντι στο παρόν. Παρόμοια, το άρθρο στο Redalyc στέκεται στον «μπρόστογυρισμένο» χαρακτήρα του νιχιλιστή που επιθυμεί την ακύρωση της ιστορίας.
Η επιστροφή στο μυθικό παρελθόν παρουσιάζεται ως διέξοδος, ωστόσο αυτή η «ρετροσπεκτίβα» στερεί από τον νιχιλισμό το πρωτογενές του πάθος: την έμπρακτη αναζήτηση και θέσμιση νέων αξιών.
4. Ο νιχιλισμός στην πολιτισμική δημοσιογραφία και τον δημόσιο διάλογο
Σε πρόσφατο κείμενο του Berkley Center (2024), ο πόλεμος στην Ουκρανία χαρακτηρίζεται «συστηματικός νιχιλισμός»· όχι πια φιλοσοφική άρνηση, αλλά πρακτική εξόντωση των πολιτισμικών υποστρωμάτων. Αυτή η μετατόπιση από ιδεολογία σε γεωπολιτική τακτική σηματοδοτεί μια ακόμη φάση όπου ο νιχιλισμός λειτουργεί σαν εργαλείο βίας, παρά ως διανοητικό κίνημα.
Παράλληλα,παμπολλα καναλια στο youtube και podcast οπως unsolicited advice, εχουν τονισει οτι ο νιχιλισμος κατακρυουργειται και μετατρεπεται σε μόδα ή clickbait.
5. Ψηφιακή και ποπ-πολιτιστική αφομοίωση
Ο νιχιλισμός, από υπαρξιακή μάχη, έγινε προϊόν. Από φιλοσοφικό κάλεσμα, έγινε εικόνα. Από κραυγή, ειρωνικό story. Ο Νίτσε ήθελε να ξεπεραστεί ο νιχιλισμός με την «επανεκτίμηση όλων των αξιών». Οι μεταπολεμικές γενιές απλώς τον προσπέρασαν χωρίς να κοιτάξουν πίσω.
.jpg)
.jpg)
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου