Ιράν. Ένα καθεστώς φτάνει στο τέλος του
Συγχαρητήρια κόσμε, ήρθε η ώρα για την ειρήνη
- Ντόναλντ Τράμπ
Του Χρήστου Σταμκόπουλου
Εισαγωγή
Το Ιράν, η γη που οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν Περσία, υπήρξε επί χιλιετίες σταυροδρόμι πολιτισμών, αυτοκρατοριών και θρησκειών. Η γεωγραφική του θέση—ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση, Ευρασία και Ινδία—ενίσχυσε τον ρόλο του ως γέφυρα εμπορίου, ιδεών και ανταγωνισμού μεγάλης ιστορικής εμβέλειας. Το παρόν άρθρο επιχειρεί να σκιαγραφήσει τις κεντρικές φάσεις αυτής της εξελικτικής πορείας, από τους πρώιμους πολιτισμούς έως την σύγχρονη Ισλαμική Δημοκρατία.
Κύριο Μέρος
Αρχαία Περσία: Γένεση Αυτοκρατοριών
Η ιστορία του Ιράν ξεκινά με τους Ελαμίτες (4η χιλιετία π.Χ.), που πρώτοι αναπτύσσουν αστικά κέντρα και γραπτή γλώσσα στο χαμηλό Ιράν. Το 6ο π.Χ. αιώνα αναδύονται οι Αχαιμενίδες, με πρωτοπόρο τον Κύρο τον Μεγάλο (περ. 559–530 π.Χ.), ο οποίος ενοποιεί υπό περσική κυριαρχία μια τεράστια έκταση από τα σύνορα της Μικράς Ασίας έως την Ινδία. Η αχαιμενιδική διοίκηση χαρακτηρίζεται από θρησκευτική ανοχή, αρραγείς επικοινωνιακές οδούς (Βασιλικός Δρόμος) και διοικητικό σύστημα σατράπειας, που εξασφαλίζει σχετική σταθερότητα και ευημερία.
Ελληνιστική και Πάρθιοι: Μεταβατικές Εποχές
Το 330 π.Χ. ο Μέγας Αλέξανδρος ηγείται της εκστρατείας κατά της Περσίας, καταργώντας την αχαιμενιδική αυτοκρατορία. Η κατάκτηση εισάγει ελληνιστική επιρροή, που κορυφώνεται υπό τους Σελευκίδες· μια περίοδος πολιτισμικής αλληλεπίδρασης και σύγκρουσης. Σταδιακά, οι Πάρθιοι (250 π.Χ.–224 μ.Χ.) ανατρέπουν τους Σελευκίδες και αποκαθιστούν ένα ιρανικό κράτος, αντιπαρατεταγμένο με τη ρωμαϊκή δύναμη στα δυτικά.
Σασσανίδες: Η Μεγάλη Ανταγωνίστρια του Βυζαντίου
Το 224 μ.Χ. ανεβαίνουν οι Σασσανίδες, θεμελιώνοντας μία νέα αυτοκρατορία που θα διαρκέσει μέχρι την αραβική κατάκτηση. Υπό τους Σασσανίδες αναζωπυρώνεται ο ζωροαστρισμός ως κρατική θρησκεία, ενώ ακμάζουν οι τέχνες, η φιλοσοφία και οι μεταφράσεις ελληνικών έργων στα περσικά. Ο συνεχής ανταγωνισμός με τη ρωμαϊκή και αργότερα βυζαντινή αυτοκρατορία σφράγισε τους πολιτικούς ελιγμούς και τις στρατιωτικές συγκρούσεις της εποχής.
Ισλαμική Κατάκτηση και Μεσαίωνας
Το 651 μ.Χ. οι Αραβες κατακτούν τη σασσανιδική πρωτεύουσα Κτησιφών, εισάγοντας το Ισλάμ και τη γλώσσα του Κορανίου. Παρότι ο περσικός λαός μεταστρέφεται στη νέα θρησκεία, διατηρεί τη γλώσσα του (νεοπερσικά) και πλήθος πολιτισμικών συμπαρομαρτούντων. Κατά τους επόμενους αιώνες αναδύονται σημαντικές ιρανικές δυναστείες—Σαμανίδες, Σελτζούκοι, Χαζαραβίδες—που στηρίζουν την ανάπτυξη της επιστήμης, της λογοτεχνίας και των τεχνών στο χώρο του ισλαμικού κόσμου.
Μογγόλοι, Τιμούριδες και Αναγέννηση
Τον 13ο αιώνα οι μογγολικές εισβολές υπό τους Χουλιγκού Μπέη προκαλούν μεγάλες καταστροφές, αλλά το Ιράν ενσωματώνεται σύντομα σε μια αυτοκρατορία με κέντρο τα Χανάτο των Ιλχάνιδων, όπου συνυπάρχουν μογγολικές και περσικές παραδόσεις. Τον 14ο–15ο αιώνα η τιμουρική δυναστεία φέρνει νέα άνθηση τέχνης, αρχιτεκτονικής και χαρακτικής, προετοιμάζοντας το έδαφος για το επερχόμενο σιιτικό κράτος των Σαφαβιδών.
Σαφαβίδες έως Κατζάρ: Θεμελίωση των Συνόρων
Το 1501 ο Ισμαήλ Αʾ ιδρύει τη δυναστεία των Σαφαβιδών, καθιερώνοντας τον σιιτικό ισλαμισμό ως κρατική θρησκεία και υφαίνοντας την εθνική περσική ταυτότητα. Υπό τον Σαχ Αʾμπας Αʾ (1588–1629) η Ισφαχάν γίνεται «κορυφαία της γης», ενώ η αυτοκρατορία διευρύνεται και ακμάζει. Τον 18ο–19ο αιώνα οι Αφσαρίδες, οι Ζαντίδες και αργότερα οι Κατζάρ έρχονται αντιμέτωποι με τη ρωσική και βρετανική επέκταση. Η Συνταγματική Επανάσταση (1905–1911) επιχειρεί να περιορίσει τον απόλυτο μονάρχη και να θεσπίσει κοινοβούλιο, σηματοδοτώντας την πρώτη κοινοβουλευτική εμπειρία σε μουσουλμανικό κράτος.
Παχλαβί: Εκσυγχρονισμός και Αντιστάσεις
Το 1925 ο Ρεζά Σαχ Παχλαβί αναλαμβάνει την εξουσία και ξεκινά πρόγραμμα εκσυγχρονισμού: σιδηρόδρομοι, πανεπιστήμια, αλλαγή φορεσιάς και νόμου, με στόχο τη δυτικοποίηση. Ο γιος του, Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί, συνεχίζει τις μεταρρυθμίσεις, αλλά ο αυταρχισμός και η κοινωνική ανισότητα γεννούν αντιδράσεις.
Ισλαμική Επανάσταση και Σύγχρονα
Το 1979 η λαϊκή εξέγερση εκδιώκει τον Σάχη και εγκαθιδρύεται η Ισλαμική Δημοκρατία με ανώτατο θρησκευτικό ηγέτη (Βελαγιατέ φακίχ). Ακολουθεί σκληρός πόλεμος με το Ιράκ (1980–1988), που δοκιμάζει το έθνος. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 και μετά, το Ιράν βιώνει κύματα κοινωνικών κινημάτων—στις φοιτητικές διαδηλώσεις του 1999, την «Πράσινη Επανάσταση» του 2009, τις διαμαρτυρίες του 2019 και του 2022–23—απέναντι σε καθεστωτική καταστολή, οικονομικές κυρώσεις και ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Επίλογος
Καταλήγοντας, κατά την άποψη μου θεωρώ ότι το ισλαμικό καθεστώς δεν θα έπρεπε να μπλεχτεί με την διένεξη με το Ισραήλ και την Παλαιστίνη καθώς αυτό θα είναι και το τέλος του. Σε 6 μήνες με 1 χρόνο θα έχει γίνει πραξικόπημα από τον στρατό του Ιράν με την πρόφασή για πολιτικό αδιέξοδο και με τις ευλογίες των ΗΠΑ, ο Σάχης θα γυρίσει για να διοικήσει ξανά την χωρά του όπως πριν το 1979. Οι κούρδοι του Ιράν και του Ιράκ θα σχηματίσουν αυτόνομο κράτος. Όμως όλα αυτά είναι μια θεωρία, μια πρόβλεψη, ένα στοίχημα.
Ενδεικτικές Πηγές
https://www.youtube.com/watch?v=THFuWmCmEZ8
https://www.rferl.org/a/iran-missile-attack-qatar-us-air-base-israel/33452780.html?utm
https://textandtext.com/text/40/The-History-of-Iran
https://www.google.com/books/edition/The_Persians/Afl-AgAAQBAJ?hl=en
https://www.iranicaonline.org/
https://www.google.com/books/edition/Forgotten_Empire/kJnaKu9DdNEC?hl=en&gbpv=0
https://www.google.com/books/edition/King_and_Court_in_Ancient_Persia_559_to/2mo3BQAAQBAJ?hl=en
https://www.google.com/books/edition/The_King_and_Kingship_in_Achaemenid_Art/vIfqAAAAMAAJ?hl=en
.jpg)
.jpg)
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου