Η θεωρία της ηλιθιότητας. Μια σύντομη εισαγωγή

 Το δις εξαμαρτείν τ’ αυτόν ουκ ανδρός σοφού.

- Μενανδρος Ελληνας ποιτητης του 4ου αιωνα π.Χ

πηγή εικόνας: gr.dreamstime.com

Προσοχή! Ότι αναγράφεται στο συγκεκριμένο πόστ ή γενικότερα στο μπλοκ είναι προσωπικές μου απόψεις και κατανοήσεις. Αν θέλετε άποψη ειδικού θα σας συμβούλευα να ψάξετε σε ακαδημαϊκούς κύκλους για μια πιο σαφή άποψη. Ευχαριστώ πολύ για την κατανόηση. 

Του Χρηστου Σταμκοπουλου

Εισαγωγή 

Η ηλιθιότητα έχει προβληματίσει μπόλικους στοχαστές ανά τους αιώνες. Από που προέρχεται, γιατί υπάρχει και ποια είναι τα άτομα που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Στο παρακάτω άρθρο θα παρουσιάσω συνοπτικά αυτές τις ιδέες που διατύπωσαν τα μεγάλα πνεύματα της ιστορίας μας.

Κύριο Μέρος 

Αρχιζοντας με τον  Dietrich Bonhoeffer, η ηλιθιότητα είναι πιο επικίνδυνη από την κακία. Ο κακός άνθρωπος μπορεί να αντιμετωπιστεί· ο ηλίθιος, όμως, δεν καταλαβαίνει, δεν ακούει επιχειρήματα, δεν σκέφτεται κριτικά. Το χειρότερο: συχνά ο ηλίθιος γίνεται όργανο του κακού χωρίς να το συνειδητοποιεί. Δεν είναι θέμα ευφυΐας. Είναι θέμα ηθικής αυτονομίας. Σε περιόδους μαζικής χειραγώγησης, κοινωνικής πίεσης ή τυφλής υπακοής σε αυθεντίες, οι άνθρωποι χάνουν την προσωπική τους κρίση. Ο Bonhoeffer βλέπει αυτό το φαινόμενο στην άνοδο του ναζισμού, αλλά το θεωρεί γενικό πρόβλημα κάθε κοινωνίας που αφήνει τον πολίτη να μετατραπεί σε άβουλο όργανο. Η ηλιθιότητα δεν υποχωρεί μπροστά στη λογική. Ο ηλίθιος άνθρωπος νιώθει ασφαλής μέσα στη συλλογική του δύναμη και αδιαφορεί για ατομικές ευθύνες ή επιχειρήματα. Επομένως, το να του εξηγείς ή να του αποδεικνύεις κάτι είναι μάταιο.Η λύση δεν είναι η διδασκαλία, ούτε η αντιπαράθεση. Είναι η απελευθέρωση. Μόνο αν σπάσει η εξάρτηση από τις δυνάμεις που τον κρατούν (ιδεολογικά, πολιτικά, κοινωνικά), μπορεί ο άνθρωπος να ξαναγίνει υπεύθυνος και να ανακτήσει την αυτονομία του. 

Ακόμα, Η Arendt μιλάει για τον Adolf Eichmann, έναν από τους οργανωτές του Ολοκαυτώματος, και λέει ότι δεν ήταν τέρας ούτε ψυχοπαθής· ήταν ένα “κανονικό” άτομο που απλώς υπάκουε σε διαταγές. Η επικίνδυνη ανοησία εδώ είναι η ανικανότητα στοχασμού, η απουσία κριτικής σκέψης μπροστά στο κακό. Δηλαδή, ο Eichmann δεν ήταν κακός από πρόθεση, αλλά ανίκανος να κατανοήσει τη σημασία των πράξεών του.

Επίσης, ο Gustave Le Bon, στο διάσημο έργο του για τις μάζες, υποστηρίζει ότι το άτομο μέσα στο πλήθος χάνει την προσωπικότητα και την κριτική του ικανότητα. Η μαζική ηλιθιότητα δεν είναι άθροισμα ατομικών ηλιθιοτήτων — είναι μια νέα δυναμική που αναδύεται όταν οι άνθρωποι ενώνονται σε πλήθη, όπου το πάθος νικάει τη λογική.

Τέλος, στο κλασικό του έργο, ο Ισπανός φιλόσοφος José Ortega y Gasset μιλά για τον "μαζάνθρωπο"(hombre-masa): το άτομο που ζει με δικαιώματα αλλά χωρίς ευθύνες, περιφρονεί την αριστεία και οδηγεί την κοινωνία σε παρακμή. Η ηλιθιότητα εδώ σχετίζεται με τη συλλογική άρνηση αυτοκριτικής και υπευθυνότητας.

Επίλογος 

«Δύο πράγματα είναι άπειρα: το σύμπαν και η ανθρώπινη ηλιθιότητα — και δεν είμαι σίγουρος για το πρώτο.» 

-Albert Einstein

 

Ενδεικτικές Πηγές 

Arendt, H. (2006). Eichmann in Jerusalem: A report on the banality of evil. Penguin Books.

Bonhoeffer, D. (1997). Letters and papers from prison. Touchstone.

Cipolla, C. M. (2011). The basic laws of human stupidity. Il Mulino.

Le Bon, G. (2002). The crowd: A study of the popular mind. Dover Publications.

Ortega y Gasset, J. (1932). The revolt of the masses. W.W. Norton & Company.