Περί νοήματος της ζωής

«Ο άνθρωπος είναι το ον που ψάχνει νόημα εκεί που δεν υπάρχει τίποτα.» 

-Albert Camus

Προσοχή! Ότι αναγράφεται στο συγκεκριμένο πόστ ή γενικότερα στο μπλοκ είναι προσωπικές μου απόψεις και κατανοήσεις. Αν θέλετε άποψη ειδικού θα σας συμβούλευα να ψάξετε σε ακαδημαϊκούς κύκλους για μια πιο σαφή άποψη. Ευχαριστώ πολύ για την κατανόηση. 

Του Χρήστου Σταμκόπουλου

Εισαγωγή

Το ερώτημα για το νόημα της ζωής είναι τόσο παλιό όσο και η ανθρωπινή σκέψη. Από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη μέχρι και τον Καμυ κανείς δεν μπόρεσε να βρει ένα νόημα καθολικό, παγκόσμιο και αμετάβλητο στο πέρασμα του χρόνου. Όμως η κοινωνία θέλει από μας να πιστέψουμε ότι το νόημα της ζωής προέρχεται είτε από κάποια θρησκεία είτε από κάποιο οικονομικό σύστημα. Για παράδειγμα στις δυτικές κοινωνίες το νόημα της ζωής είναι να είσαι κάλος άνθρωπος συμφωνά με τα πρότυπα του χριστιανισμού και παραγωγικός συμφωνά με τα πρότυπα του φιλελεύθερου συστήματος. Όμως τι ισχύει στην πραγματικότητα?

Κύριο Μέρος 

Η ζωή, όπως βιώνεται σε συνθήκες έντονης ψυχικής πίεσης, δείχνει να στερείται νοήματος. Η εμπειρία της κατάθλιψης, της διπολικής διαταραχής, της σχιζοφρένειας και άλλων ψυχικών ασθενειών αποκαλύπτει συχνά την ψευδαισθησιακή φύση των σκοπών που θέτει ο άνθρωπος. Ό,τι άλλοτε θεωρήθηκε στόχος, όραμα ή κάλεσμα, μοιάζει κενό όταν η εσωτερική συνθήκη καταρρέει. Ο ψυχικός πόνος καταστρέφει τα ιδεολογικά στηρίγματα του νοήματος, αποκαλύπτοντας την ευθραυστότητα της ανθρώπινης αναζήτησης.

Αν υπήρχε ένα αυθεντικό και αντικειμενικό νόημα της ζωής, αυτό θα έπρεπε να είναι ανεξάρτητο από τον χρόνο και τον χώρο, να μη μεταβάλλεται από τις κοινωνικές, πολιτισμικές ή ψυχολογικές συνθήκες. Ωστόσο, η πραγματικότητα μας δείχνει το αντίθετο: το νόημα που δίνουμε στη ζωή επηρεάζεται βαθιά από τον τόπο, την εποχή, τη γλώσσα, τη θρησκεία, το φύλο, την οικονομική κατάσταση και κυρίως την ψυχική μας διάθεση. Άρα, το νόημα δεν προϋπάρχει — κατασκευάζεται.

Αν η ζωή είχε έμφυτο νόημα, τότε ο θάνατος κάθε ανθρώπου θα έπρεπε να αποτελεί γεγονός κοσμικής σημασίας. Κάθε απώλεια θα σήμαινε τη διακοπή μιας αποστολής, την πρόωρη παύση ενός υπαρξιακού προορισμού. Όμως, οι περισσότεροι θάνατοι περνούν απαρατήρητοι από το πλήθος, δεν σηματοδοτούν κάτι πέρα από το βιολογικό τέλος. Η αδιαφορία αυτή ενισχύει την ιδέα ότι το νόημα είναι προσωπική υπόθεση και όχι καθολική αξία.

Καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το νόημα είναι, στην καλύτερη περίπτωση, υποκειμενικό. Μπορεί να είναι υλικό ή πνευματικό, προσωπικό ή συλλογικό, αλλά πάντοτε αλλάζει αναλόγως με το περιβάλλον, τις συνθήκες και την ψυχική συγκρότηση του ανθρώπου. Το νόημα ίσως δεν είναι τίποτε άλλο από ένα ψυχολογικό εργαλείο, έναν μηχανισμό που επινοούμε για να αντέχουμε την αβεβαιότητα, την μοναξιά και τον φόβο του τέλους.

Επίλογος

Άρα, η ζωή δεν προσφέρει εγγυήσεις για την ύπαρξη ενός ανώτερου σκοπού. Η αναζήτηση του νοήματος είναι μια καθαρή ψευδαίσθηση, υπάρχει μόνο και μόνο για να μην οδηγηθούμε στον μηδενισμό. Και μέσα σε αυτό το υπαρξιακό κενό, ο άνθρωπος καλείται να επιλέξει: ή να ζήσει μέσα στην ψευδαίσθηση ή να σταθεί απέναντί της με επίγνωση, θάρρος και —ίσως— συμπόνια. Καταλήγοντας, στο σπηλαίο του Πλάτωνα δεν θα έπρεπε να λέει ότι οι δεσμώτες βγαίνουν από το σκοτάδι προς το φως δλδ από την άγνοια στην γνώση αλλά από την μια ψευδαίσθηση στην άλλη ψευδαίσθηση που τους κρατά στην ζωή.

Ενδεικτικές Πηγές

 

Καμύ, Α. (2020). Ο μύθος του Σισύφου (μτφρ. Κ. Παπαγιώργης). Πατάκης. (Πρωτότυπο έργο δημοσιευμένο το 1942)

Καμύ, Α. (2011). Ο επαναστατημένος άνθρωπος (μτφρ. Γ. Καλιφατίδης). Πατάκης.

Νίτσε, Φ. (2000). Τάδε έφη Ζαρατούστρα (μτφρ. Ζ. Σκουλούδης). Ζήτρος. (Πρωτότυπο έργο 1883–1885)

Νίτσε, Φ. (2001). Η χαρούμενη επιστήμη (μτφρ. Ν. Σταμπολίδης). Παπαδόπουλος.

Φρόυντ, Σ. (2005). Η ερμηνεία των ονείρων (μτφρ. Ε. Λαδά). Επίκουρος.

Φρόυντ, Σ. (1994). Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας (μτφρ. Α. Τσακνάκη). Δαμιανός.

Λακάν, Ζ. (2001). Τα γραπτά Ι (μτφρ. Ι. Σακαλή). Ύψιλον.

Λακάν, Ζ. (2007). Το σεμινάριο, Βιβλίο XI: Τα τέσσερα θεμελιώδη στοιχεία της ψυχανάλυσης (μτφρ. Ι. Νικολακάκης). Ψυχογιός.

Ζίζεκ, Σ. (2007). Το υψηλό αντικείμενο της ιδεολογίας (μτφρ. Α. Μηλιαρέσης). Πανοπτικόν.

Ζίζεκ, Σ. (2003). Καλωσήρθατε στην έρημο του πραγματικού (μτφρ. Κ. Κουτσουρέλης). Scripta.