ΠΑΣΟΚ: 50 χρόνια μετά. Τι μάθαμε και τι πράττουμε?
Απόψεις
πηγή εικόνας: x.com
Του Χρήστου Σταμκόπουλου
Στις 3 Σεπτεμβρίου του 1974 ανακοινώνεται η ίδρυση του Πανελληνίου Σοσιαλιστικού Κινήματος στην Ελλάδα. Ο ιδρυτής Ανδρέας Παπανδρέου μιλάει για ένα κίνημα που θα ένωνε όλους τους Έλληνες θα πολεμούσε τους δυτικούς που κατακερμάτιζαν την χωρά και θα προωθούσε τον Έλληνα στο κέντρο. Από την αρχή το κίνημα στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1974 πήρε 13, 58% ως τρίτο κόμμα. Η ΠΑΚ και το όνομα του πάτερα του βοήθησαν να ανεβεί γρήγορα τα σκαλιά της πολίτικης σκηνής της Ελλάδος. Τα επόμενα χρόνια μέσα από ρητορική, αξιόμαχη αντιπολίτευση και την μετατροπή του κινήματος σε κόμμα εξουσίας οδηγήθηκε στην μεγάλη επιτυχία του 1981 με 48%. Για τα επόμενα χρόνια το ΠΑΣΟΚ θα παίξει μεγάλο ρόλο στην πολίτικη σκηνή. Θα ανεβάσει το βιοτικό επίπεδο των Ελλήνων, θα χρηματοδοτήσει μια εύκολη ζωή μέσα από χρήματα της ΕΟΚ και θα φτάσει στο αποκορύφωμα να διοικεί κάθε τετραετία με εξαίρεση του 1990-1993. Όμως μετά τον θάνατο του Ανδρέα και της "Αλλαγής", το ΠΑΣΟΚ του Σημιτη και του εκσυγχρονισμού άρχισε να πολεμά τα θηρία της πολίτικης σκηνής από το 1996-2004 μέχρι που η κυβέρνηση έχασε τις εκλογές το 2004. Από το 2004 μέχρι το 2009 το ΠΑΣΟΚ περίμενε την κατάλληλη στιγμή να γίνει το κόμμα εξουσίας που ήταν. Όμως όταν ανέλαβε το ΠΑΣΟΚ του Γιώργου Παπανδρέου να φέρει την ευημερία και τις οικονομικές ανέσεις στον τόπο που είχε στερήσει η κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή, τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Τα ταμεία ήταν μειων και τα συνθήματα περί "λεφτά υπάρχουν" άλλαξαν σε λεφτά υπήρχαν. Την κρίσιμη μέρα τις 23η Απριλίου του 2010 στο Καστελόριζο, τα πάντα είχαν τελειώσει. Η Ελλάς είχε πτωχεύσει και τρέχαμε να ζητήσουμε οικονομική βοήθεια από τους αιμοβόρους Γάλλο-Γερμανους. Όμως η τύχη της Ελλάδος δεν κρίθηκε στο Καστελόριζο το 2010 ούτε στην Αθηνά το '81. Κρίθηκε από τις χρόνιες πολιτικές καλοπεράσεις και μερικής ανάπτυξης. Διαφθορά, προβλήματα και υπεξαιρέσεις χαρακτήρισαν την εποχή. Οι αλλωτε κάποτε "πράσινοι φρουροί", απογοητευμένοι από τις πολιτικές του ΠΑΣΟΚ, στράφηκαν στον ΣΎΡΙΖΑ, να πολεμήσει τον Γερμανό. Οι δυνάμεις της αριστεράς θα κατακερματιστούν στις "Στέπες" της Τρόικας και του ΔΝΤ και θα παραδοθούν. Το καλοκαίρι του 2015, alea jacta est. Η κατάσταση ήταν μη αναστρέψιμη και η αριστερή κυβέρνηση έπρεπε να παραδοθεί στις απαιτήσεις των δανειστών, της τρόικας και ενός παρανοικου υπουργού οικονομικών που δεν ήταν καν οικονομολόγος αλλά νομικός! Τα επόμενα χρόνια μέσα από λιτότητα, κοινωνικές ανισότητες, εμφυλίους στα κόμματα και καταστροφές, το ΠΑΣΟΚ από κει που ήταν 3 και 4 κόμμα έφτασε ξανά κοντά στην πόρτα της αξιωματικής αντιπολίτευσης με τις βουλευτικές εκλογές του 2023 να του δίνουν, 11, 84% έναντι του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ που πήρε 17, 83%. Σε πρόσφατη δημοσκόπηση το ΠΑΣΟΚ γίνεται δεύτερο κόμμα με το ίδιο ποσοστό. Την ευθύνη γιατί την άνοδο και πτώση του κόμματος δεν την έχει μόνο οι συμφερολοντογικές πολιτικές του κόμματος αλλά και η ανιθηκοτητα, φιλαργυρία των ψηφοφόρων της και οι εθελόδουλοι-εθελότυφλοι που οδηγήθηκαν στην αυτοκαταστροφή τους και στην μετέπειτα "καταρολογια" προς το κόμμα.
Μέρος Πρώτο- Η Γέννηση 1974-1981
Ο Ανδρέας Παπανδρέου ίδρυσε το ΠΑΣΟΚ με μια ιδεολογική πλατφόρμα που συνδύαζε σοσιαλιστικές αρχές, εθνική ανεξαρτησία, λαϊκή κυριαρχία, και κοινωνική δικαιοσύνη. Η Διακήρυξη της 3ης Σεπτεμβρίου έγινε η ιδρυτική πράξη του κόμματος. Το ΠΑΣΟΚ υιοθέτησε μια έντονα ριζοσπαστική και αντιδεξιά ρητορική, προσελκύοντας ψηφοφόρους απογοητευμένους από τα παραδοσιακά κόμματα και την προδικτατορική πολιτική τάξη. Το ΠΑΣΟΚ ανέπτυξε ισχυρές τοπικές οργανώσεις σε όλη την Ελλάδα, εστιάζοντας στην κινητοποίηση της βάσης και στην ενεργή συμμετοχή των πολιτών. To ΠΑΣΟΚ συνεργάστηκε στενά με εργατικά και κοινωνικά κινήματα, υποστηρίζοντας τα δικαιώματα των εργαζομένων και την αναδιανομή του πλούτου. Στις πρώτες εκλογές μετά τη Μεταπολίτευση, το ΠΑΣΟΚ έλαβε περίπου 13, 5% των ψήφων και κατέλαβε την τρίτη θέση, πίσω από τη Νέα Δημοκρατία και την Ένωση Κέντρου-Νέες Δυνάμεις. Το ΠΑΣΟΚ σημείωσε μεγάλη άνοδο, λαμβάνοντας 25% των ψήφων και καταλαμβάνοντας τη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Η ριζοσπαστική του ρητορική συνέχισε να ελκύει ψηφοφόρους. Άλλοι παράγοντες ήταν η διάλυση της Ένωσης Κέντρου- Νέες Δυνάμεις του Γεωργίου Μαύρου και η προσάρτηση των ψηφοφόρων της στην εκλογική βάση του ΠΑΣΟΚ. Καθώς πλησίαζαν οι εκλογές του 1981, το ΠΑΣΟΚ μετρίασε τη ριζοσπαστική του ρητορική, επιδιώκοντας να προσελκύσει ένα ευρύτερο φάσμα ψηφοφόρων, συμπεριλαμβανομένων των μεσαίων στρωμάτων και συντηρητικών ψηφοφόρων. Οι διακηρύξεις με θέμα την αποχώρηση του ΝΆΤΟ και των βάσεων του θανάτου περιορίστηκε και ως δείγμα "αμερικάνικης δεξιοτεχνίας", ο Παπανδρέου συμπεριέλαβε τον Γεώργιο Μαύρο, εχρθο του και πρώην αντίπαλο του στο κόμμα. Το κόμμα συνέχισε να δίνει έμφαση στην κοινωνική δικαιοσύνη, αλλά προσαρμόζοντας τις θέσεις του για να φανεί ως ένα υπεύθυνο κόμμα που θα μπορούσε να κυβερνήσει. Στις εκλογές του Οκτωβρίου 1981, το ΠΑΣΟΚ κατήγαγε σαρωτική νίκη με ποσοστό 48%, αναλαμβάνοντας για πρώτη φορά την εξουσία. Η καμπάνια του ΠΑΣΟΚ επικεντρώθηκε στο σύνθημα της «Αλλαγής», προτείνοντας μια ριζική μεταρρύθμιση της ελληνικής κοινωνίας και πολιτικής, το οποίο απηχούσε τις προσδοκίες των πολιτών για μια καλύτερη και πιο δίκαιη κοινωνία. Το ΠΑΣΟΚ πέτυχε να μετασχηματιστεί από ένα μικρό σοσιαλιστικό κίνημα σε κυρίαρχο κόμμα εξουσίας, μέσω της οργάνωσης, της στρατηγικής του και της προσαρμογής στις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες της εποχής.
Μέρος Δεύτερο- Η Ακμή 1981-2004
Από το 1981 μέχρι το 2004 το ΠΑΣΟΚ κυβέρνησε το τόπο με μονή διακοπή την τετραετία (1989-1993). Το έργο των κυβερνήσεων Παπανδρέου και Σημίτη ήταν σημαντικό για την ανάπτυξη του τόπου. Εισήγαγε πολιτικές που στόχευαν στη βελτίωση των κοινωνικών παροχών, όπως οι αυξήσεις σε συντάξεις και επιδόματα. Το 1983 ιδρύθηκε το ΕΣΎ, με στόχο την παροχή καθολικής και δωρεάν πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας για όλους τους πολίτες. Στην εξωτερική πολίτικη Το ΠΑΣΟΚ προώθησε την πλήρη ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα (πλέον Ευρωπαϊκή Ένωση) και συμμετείχε ενεργά στην ανάπτυξη των ευρωπαϊκών θεσμών. Διατήρησε ενεργό ρόλο στα Βαλκάνια και προώθησε πολιτικές ειρήνης και συνεργασίας στην περιοχή. Ακόμα το μακεδονικό κείνη την περίοδο (1993-1997), ήταν ένα φλέγων ζήτημα στην πολίτικη σκηνή με αλληλοκατηγορίες και προσπάθειες επιλύσεις του. Επιπλέον το σκάνδαλο Κοσκωτά, επηρέασε την πολίτικη σκηνή της χωράς και "έριξε" κατά κάποιον τρόπο την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ στην θέση της αντιπολίτευσης. Κατά την πρώτη περίοδο της κυβέρνησης (1981-1989), το ΠΑΣΟΚ εθνικοποίησε διάφορες επιχειρήσεις στρατηγικής σημασίας, προσπαθώντας να ελέγξει σημαντικούς τομείς της οικονομίας. Από το 1996 και μετά, υπό την ηγεσία του Κώστα Σημίτη, το ΠΑΣΟΚ εστίασε στη δημοσιονομική σταθεροποίηση και τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις, που οδήγησαν τελικά στην ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωζώνη το 2001. Προώθησε την ισότητα των φύλων και νομοθέτησε υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών, συμπεριλαμβανομένων των νόμων για την ισότητα στο γάμο και στην εργασία. Ένα από τα μέτρα ήταν η κατάργηση του νομού περί μοιχείας. Εισήγαγε τον θεσμό της αιρετής Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης, δίνοντας μεγαλύτερη αυτονομία στις τοπικές κυβερνήσεις. Η κυβέρνηση Σημίτη (1996-2004) έθεσε τις βάσεις για τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας το 2004, αναβαθμίζοντας τις υποδομές της χώρας.
Μέρος Τρίτο- Η Αρχή του Τέλους 2004-2009
Στις εκλογές του Μαρτίου 2004, το ΠΑΣΟΚ ηττήθηκε από τη Νέα Δημοκρατία, με τον Κώστα Σημίτη να παραδίδει την ηγεσία του κόμματος στον Γιώργο Παπανδρέου πριν τις εκλογές. Ο Παπανδρέου ανέλαβε την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ σε μια περίοδο αλλαγής και προσπάθειας αναδιοργάνωσης του κόμματος. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, το ΠΑΣΟΚ ασκούσε έντονη κριτική στη Νέα Δημοκρατία, εστιάζοντας σε θέματα διαφθοράς, διαφάνειας και στην οικονομική πολιτική της κυβέρνησης Καραμανλή. Το ΠΑΣΟΚ προειδοποιούσε για την επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης και τα αυξανόμενα ελλείμματα, ενώ παράλληλα κατηγορούσε την κυβέρνηση για αδυναμία στη διαχείριση των δημοσίων οικονομικών. Μετά την ήττα του στις εθνικές εκλογές του 2007, το ΠΑΣΟΚ πέρασε από εσωτερικές κρίσεις, με αμφισβητήσεις προς την ηγεσία του Γιώργου Παπανδρέου. Ωστόσο, ο Παπανδρέου κέρδισε ξανά την ηγεσία του κόμματος στις εσωκομματικές εκλογές και προσπάθησε να ανασυγκροτήσει το κόμμα. Το 2009, καθώς η οικονομική κρίση άρχισε να γίνεται πιο εμφανής, το ΠΑΣΟΚ κατόρθωσε να επανακτήσει την εμπιστοσύνη των ψηφοφόρων, προβάλλοντας το μήνυμα της ανάγκης για αλλαγή και υπευθυνότητα στη διαχείριση των οικονομικών. Στις εκλογές του Οκτωβρίου 2009, το ΠΑΣΟΚ κέρδισε με συντριπτική πλειοψηφία, και ο Γιώργος Παπανδρέου ανέλαβε την πρωθυπουργία.
Μέρος Τέταρτο- Η Παρακμή 2010-2019
Το ΠΑΣΟΚ, υπό την ηγεσία του Παπανδρέου, υπέγραψε το πρώτο Μνημόνιο το 2010, δεσμεύοντας τη χώρα σε αυστηρές οικονομικές πολιτικές λιτότητας και μεταρρυθμίσεις σε αντάλλαγμα για διεθνή χρηματοδοτική βοήθεια. Οι πολιτικές λιτότητας προκάλεσαν εκτεταμένες κοινωνικές αντιδράσεις, με μεγάλες διαδηλώσεις, απεργίες και πολιτική αμφισβήτηση. Το ΠΑΣΟΚ υπέστη σοβαρό πλήγμα στην πολιτική του βάση. Το 2011, υπό την πίεση της κρίσης και της κοινωνικής αντίδρασης, ο Γιώργος Παπανδρέου παραιτήθηκε από την πρωθυπουργία και την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ. Τον διαδέχθηκε ο Ευάγγελος Βενιζέλος. τις διπλές εκλογές του 2012 (Μάιος και Ιούνιος), το ΠΑΣΟΚ υπέστη καταστροφική πτώση, πέφτοντας από την πρώτη θέση σε τρίτη, με ποσοστά γύρω στο 12%. Η κρίση είχε αποδομήσει το κόμμα, που άλλοτε κυριαρχούσε στην ελληνική πολιτική σκηνή. Το ΠΑΣΟΚ συμμετείχε στην κυβέρνηση συνεργασίας με τη Νέα Δημοκρατία και τη ΔΗΜΑΡ από το 2012 έως το 2015, υπό την ηγεσία του Αντώνη Σαμαρά, προσπαθώντας να σταθεροποιήσει την οικονομία και να συνεχίσει τις μεταρρυθμίσεις. Η συμμετοχή του ΠΑΣΟΚ σε αυτήν την κυβέρνηση είχε σημαντικό πολιτικό κόστος, καθώς συνέχισε να χάνει την υποστήριξη των ψηφοφόρων του. Το 2015, εν μέσω εσωτερικών διαφωνιών και περαιτέρω πτώσης στις εκλογές, το ΠΑΣΟΚ είδε διάσπαση, με πολλούς βουλευτές και στελέχη να αποχωρούν και να δημιουργούν νέα κόμματα, όπως το Κίνημα Δημοκρατών Σοσιαλιστών (ΚΙΔΗΣΟ) υπό τον Γιώργο Παπανδρέου. Το 2017, το ΠΑΣΟΚ, μαζί με άλλες κεντροαριστερές δυνάμεις, ίδρυσε το Κίνημα Αλλαγής (ΚΙΝΑΛ) με επικεφαλής τη Φώφη Γεννηματά, σε μια προσπάθεια να ανασυγκροτηθεί και να επανέλθει ως σημαντικός πολιτικός παίκτης. Στις ευρωεκλογές και εθνικές εκλογές του 2019, το ΚΙΝΑΛ κατάφερε να διατηρήσει μια αξιοπρεπή παρουσία του 8%, αλλά με χαμηλότερα ποσοστά από την εποχή που το ΠΑΣΟΚ ήταν κυρίαρχο κόμμα.
Μέρος Πέμπτο- Το Τέλος? 2019-2024
Στις εθνικές εκλογές του Ιουλίου 2019, το ΚΙΝΑΛ κατέλαβε την τρίτη θέση, συγκεντρώνοντας περίπου το 8% των ψήφων. Παρόλο που το ποσοστό ήταν χαμηλότερο από τις παλαιότερες δόξες του ΠΑΣΟΚ, το ΚΙΝΑΛ παρέμεινε σημαντική πολιτική δύναμη. Το κόμμα, υπό την ηγεσία της Φώφης Γεννηματά, συνέχισε να λειτουργεί ως αντιπολίτευση, επικεντρώνοντας την κριτική του τόσο στην κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας όσο και στον ΣΥΡΙΖΑ, προσπαθώντας να αναδείξει τον δικό του διακριτό ρόλο στην πολιτική σκηνή. Τον Οκτώβριο του 2021, η Φώφη Γεννηματά, που ηγήθηκε του ΚΙΝΑΛ από το 2015, απεβίωσε μετά από μάχη με τον καρκίνο. Ο θάνατός της προκάλεσε ευρεία συγκίνηση και δημιούργησε ένα κενό ηγεσίας στο κόμμα. Στις εσωκομματικές εκλογές του Δεκεμβρίου 2021, νέος ηγέτης του ΚΙΝΑΛ εξελέγη ο Νίκος Ανδρουλάκης, ευρωβουλευτής του κόμματος, ο οποίος υπόσχονταν ανανέωση και επιστροφή στις ρίζες του ΠΑΣΟΚ. Με την εκλογή του Νίκου Ανδρουλάκη, το ΚΙΝΑΛ επαναπροσδιόρισε το όνομά του και ταυτίστηκε ξανά με το ΠΑΣΟΚ, υιοθετώντας την ονομασία «ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής». Το νέο αυτό όνομα αντανακλούσε την προσπάθεια να συνδεθεί με το ιστορικό βάρος του ΠΑΣΟΚ και να επανακτήσει την εμπιστοσύνη των παραδοσιακών ψηφοφόρων του. Ο Ανδρουλάκης επικεντρώθηκε στη διεύρυνση του κόμματος και στην ανάδειξη μιας νέας γενιάς πολιτικών στελεχών. Το ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ υπό τον Ανδρουλάκη προσπαθούσε να παρουσιάσει μια εναλλακτική πρόταση απέναντι στη Νέα Δημοκρατία και τον ΣΥΡΙΖΑ, εστιάζοντας σε θέματα κοινωνικής δικαιοσύνης, πράσινης ανάπτυξης και δημοκρατικής λογοδοσίας. Ανέπτυξε κριτική απέναντι στη διαχείριση της πανδημίας COVID-19 από την κυβέρνηση, καθώς και σε ζητήματα όπως η οικονομία, η παιδεία και τα εργασιακά δικαιώματα. Στις εκλογές του 2023, το ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ κατάφερε να αυξήσει τα ποσοστά του σε σχέση με τις προηγούμενες εκλογές, σημειώνοντας άνοδο και καταλαμβάνοντας και πάλι την τρίτη θέση με ποσοστά γύρω στο 11,5%. Η άνοδος αυτή θεωρήθηκε από πολλούς ως σημάδι αναβίωσης του κόμματος και ενίσχυσης της κεντροαριστεράς στην Ελλάδα. Το ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ, καθώς πλησιάζει το 2024, αντιμετωπίζει την πρόκληση να εδραιώσει τη θέση του ως ο κύριος εκπρόσωπος της κεντροαριστεράς στην Ελλάδα και να κεφαλαιοποιήσει την άνοδό του. Ο Ανδρουλάκης συνεχίζει να εργάζεται για την ανανέωση του κόμματος και την ενδυνάμωση της σχέσης του με την κοινωνία, επιδιώκοντας να παρουσιάσει ένα ελκυστικό πρόγραμμα που θα προσελκύσει νέους ψηφοφόρους. Όμως η αμφισβήτηση της ηγετικής του ικανότητας οδήγησε στις εσωκομματικές εκλογές του Οκτωβρίου οπού θα αντιμετωπίσει παλιούς "φίλους" και συνεργάτες για την θέση του αρχηγού. Είναι αυτό το τέλος για το ιστορικό κίνημα? Ή θα νικήσει και θα ξαναγίνει το κόμμα εξουσίας που ήταν?
"Η Άνοδος και η Πτώση του ΠΑΣΟΚ" του Γιώργου Ρωμαίου
"Ανδρέας Παπανδρέου: Ο άνθρωπος, ο ηγέτης, ο μύθος" του Σπύρου Λυκούδη
"Το ΠΑΣΟΚ στη Μεταπολίτευση: Ιδεολογικές και Πολιτικές Μεταβολές" του Σωτήρη Ριζά
ΠΑΣΟΚ: Η άνοδος, η κυριαρχία, η κρίση 1974-2024
"ΠΑΣΟΚ: Από την Ιδρυτική Διακήρυξη στην Πολιτική Εξουσία" επιμέλεια του Γιάννη Σουλιώτη
"Το φαινόμενο ΠΑΣΟΚ" του Κώστα Λαλιώτη
"Ανδρέας: Η άνοδος μιας δυναστείας" του Σταύρου Τζίμα
CIA: Ο Απόρρητος Φάκελος του Ανδρέα, Εκδόσεις Λιβανή
.jpg)
.jpg)
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου