Η επιστημονική ανάλυση των μυθολογικών αφηγήσεων.

Εμπνευσμένος από το μαθημα της εικονογραφιας του μυθου που παρακολουθησα στο εξαμηνο αυτο στις παρακατω γραμμες αναλυω την μεθοδολογια και τις βαθυτερες εννοιες πανω στην κατανοηση των μυθων πανω σε εργα τεχνης. Το εγχειριδιο που χρησιμοποιηθηκε στο μαθημα ηταν του T. H. Carpenter, "Τεχνη και μυθος στην Αρχαια Ελλαδα" και οι σημειωσεις απο το μαθημα. 

Σύμφωνα με τον συγγραφεα οι περισσοτερες ερευνες για την ελληνικη μυθολογια στηριζονται στις λογοτεχνικες πηγες και καποιες ερευνες οπως περιστασιακα εικονες, αρχαια γλυπτα, φιλοτεχνημενα αγγεία και ορισμενοι χρησιμοποιουν στην ερευνα τους ενα μειγμα αρχαιας ,αναγεννησιακης και συγχρονης τεχνης. Θα μελετηθει η τεχνη της γεωμετρικης εποχης μεχρι και της υστερης κλασικης εποχης (1100-750πχ). Απο μια αναλυτικη προσεγγιση θα μελετηθουν οι μυθοι, οι ηρωες και οι θεοι. Ακομα απο μια ποιοτική προσεγγιση θα διαπιστωσουμε την χρησιμοτητα ολων αυτων των αγγειων, των γλυπτων και των σφραγιδολιθων που εχουν συγκεκριμενες χρησεις και απο μια καλλιτεχνική προσέγγιση θα μελετηθούν μεγαλα εικονογραφικα συνολα κατα βαση γραπτων μνημειων της αρχαικης περιοδου και της κλασικης περιοδου, δημοσιου(γλυπτα, νομισματα) αλλα και ιδιωτικου(σφραγιδολιθοι, χαλκινα ειδωλια) χαρακτηρα. Επιπλεον θα μελετηθει η σχεση του επους με την τραγωδια, την ποιηση και την μυθολογια.  Ο μυθος ειναι μια παραδοσιακη αφηγηση που αφηγειται επεισοδια απο μακρινες εποχες και η αξιοπιστια τους στηριζεται στην προφορικη παραδοση μεσα στην κοινοτητα. Καθως η μυθολογικη αφηγηση ηταν συντηρητικη δεν εναρμονιζοτανε με την προοδο της κοινωνιας. Ο κορμος των μυθικων αφηγησεων διαφερει απο περιοχη σε περιοχη και απο κοινωνια σε κοινωνια .

 Η μυθολογια σχηματίζεται από το άθροισμα διαφόρων τοπικών και χρονικών εκδοχών μιας σειράς μυθολογικών αφηγήσεων. Αυτές οι αφηγήσεις πιθανότατα χρονολογούνται από τη μυκηναϊκή περίοδο και μαρτυρούνται σε κείμενα από τον Όμηρο έως τα βυζαντινά λεξικά. Ακόμα σε αυτό το πλαίσιο, στοχεύει να μεταφέρει την ιδέα ότι η ελληνική μυθολογία δεν είναι μια μοναδική, μονολιθική οντότητα, αλλά μάλλον μια περίπλοκη ταπετσαρία ιστοριών και ερμηνειών που εξελίχθηκαν με την πάροδο του χρόνου και σε διαφορετικές περιοχές. Αναφέροντας κείμενα από διαφορετικές περιόδους, ο ποιητής υπογραμμίζει τη διαρκή και προσαρμοστική φύση αυτών των μύθων, υποδηλώνοντας ότι είναι μια συλλογική πολιτιστική κληρονομιά και όχι ένας σταθερός κανόνας. Ο μυθος μεταδιδονταν με διαφορους τροπους οπως προφορικα ειτε με τις εικαστικες τεχνες και το 510 Π.χ εμφανιζεται μια πηγη που που σχετιζεται με την αναπαρασταση των μύθων στο θεατρο. Τα βασικα στοιχεια που εχουν εικονογραφος και ποιητης ειναι οτι αντλουν εμπνευση απο το ιδιο υλικο. Απο την μια ο εικονογραφος δεν θελει να αποτυπωσει μια συγκεκριμενη σκηνη των μυθολογικων αφηγησεων αλλα θελει να συγκερασει διαφορα στοιχεια. Συνεχιζοντας, εκτος του πεδιου της παραδοσης το πεδιο των μυθων για τους αγγειογραφους ειναι ενα πεδιο νεωτερικοτητας, δημιουργηκοτητας και προσωπικης ματιας. Ο αγγειογραφος δεχεται εξωγενεις επιρροες οπως το θεατρο, τις θρησκευτικες αφηγησεις και απο διαφορα εικονες και κειμενα που πεφτουν στα χερια του! 

Ομως δεν απαντησαμε στο βασικο ερωτημα. Σε ποιους απευθυνονται αυτες οι μυθολογικες παραστασεις? Μονολεκτικα σε ολους. Καθως πολλα εργα τεχνης προσφερονται στα ιερα ως δωρα στους θεους. Αυτο που κανει αξιοθαυμαστο τον αρχαιοελληνικο μυθο ειναι ο ανθρωποκεντρικος χαρακτηρας του, καθως ο ανθρωπος, ο χωρος και ο χρονος δρασης του ειναι τα βασικα στοιχεια που απεικονιζει ο καλλιτεχνης το εργο του. Το τοπιο ειτε φυσικο ειτε αρχιτεκτονικό με τα επιμερους στοιχεια του εμφανιζονται μονο οταν συνεισφερουν στην κατανοηση της ανθρωπινης δρασης. Ο Ελληνας καλλιτεχνης καλειται να αποτυπωσει πανω στο εργο του εναν μυθο που εκτελισσεται σε ενα συγκεκριμενο χωρο και χρονο και με συγκεκριμενους πρωταγωνιστες ανθρωπους ειτε ανθρωπομορφους. Ομως ας δωσουμε ενα ιστορικο πλαισιο. 

Απο το 1200πχ μεχρι το 760 πχ η ελληνικη τεχνη αναλωθηκε σε συγκεκριμενα μοτιβα του φυσικου περιβαλλοντος, δλδ την διακοσμητικοτητα. Ομως ενας αγγειογραφος απο το Διπυλο σπαει τα δεσμα του παρελθοντος και παρουσιαζει την εικονιστικη τεχνη στην ευρωπαικη ιστορια. Ταφικα θεματα με βαση την εκφορα των πομπων αρματων, μαχων σε ξηρα και θαλασσα. Ακομα μεγαλα αγγεια χρησιμοποιουταν ως σηματα στους ταφους του νεκροταφειου της Διπυλου. Σε ολα αυτα ξεχωριζει η γεωμετρικη αποδοση των μορφων καθως το κεφαλι ηταν ενα τριγωνο αναποδα, το σωμα ενα μεγαλυτερο τριγωνο και τα ποδια διπλα σε μεγεθος απο τον κορμο, λυγισμενα.  

Γυρω απο την εικονιστικη αποδοση πανω στα εργα τεχνης εχουν σχηματιστει διαφορες θεωριες οπως: Α) Η ανακτηση του εικονιστικου πλουτου του μυκηναικου παρελθοντος, Β) Η ελληνικη επανασταση, Γ) ο ανατολικος παραγοντας και Δ) η πορεια προς την ωριμανση.

1. Στην ανακαλυψη της εικονας συντελει η ευρεση εργων της  μυκηναικης περιοδου. Συνεχιζοντας, την περιοδο εκεινη το λατρευτικο ενδιαφερον ηταν εντονα ιδιαιτερο πχ για τους θολωτους μυκηναικους ταφους. Σε άλλες περιπτώσεις, αναβιώνει ένα θέμα χωρίς άμεση εικονογραφική σχέση: στην μυκηναϊκή, όπως και στην αττική γεωμετρική τέχνη, κυριαρχεί η εικόνα των ανδρών που παρελαύνουν σε άρματα, το άλογο και τα πτηνά. 2. Τα ομηρικά έπη προσφέρουν στον καλλιτέχνη μια τεράστια επιλογή μύθων και διηγήσεων, οι οποίες μπορούν να αναπλαστούν και να παρουσιαστούν εικονικά. Η θεωρία αυτή εντάσσει τη γέννηση της εικόνας στον συνολικό κοινωνικό αναβρασμό που οδήγησε στην εφεύρεση του αλφαβήτου, τη γέννηση της πόλης κράτους, την εγκαθίδρυση των πρώτων πανελλήνιων δεσμών και την κωδικοποίηση των θρησκευτικών αντιλήψεων (Gombrich). Η ανακάλυψη της εικόνας στην Αττική, η οποία δε βρίσκεται σε επαοφή με την Ιωνία είναι στοιχείο ενάντια στη θεωρία. Η Αθήνα έχει γερές βάσεις στην κεραμική χειροτεχνία της ήδη από τα τέλη του 11ου αι. π.Χ., κάτι που μαρτυρά ότι η γέννηση της εικόνας είναι προϊόν καθαρά αγγειογραφικό. Απουσία «ομηρικών» θεμάτων που θα μπορούσαν να αναγνωριστούν με βεβαιότητα από την γεωμετρική κεραμική. 3. Η εικονιστική τέχνη της Ελλάδας οφείλει την ύπαρξή της στην επαφή με τους ανώτερους πολιτισμούς της Ανατολής. Επιρροές από την αιγυπτιακή, την ασσυριακή και την συριακή νέο-χετταϊκή τέχνη, μέσω της διαμεσολάβησης των Φοινίκων, των οποίων η τέχνη εκείνη την περίοδο είναι υβριδική, συνδυάζοντας στοιχεία από τους προαναφερθέντες πολιτισμούς. Οι κυκλικές ανάγλυφες παραστάσεις στο εσωτερικό των αργυρών και επίχρυσων φοινικικών φιαλών, που παράγονταν στην Κύπρο αποτελούν πηγή έμπνευσης για τις θεωρίες πολεμιστών και ζώων. Οι έλληνες υιοθέτούν θέματα που τον εικονιστικό κόσμο της Ανατολής: πάλη ήρωα με λιοντάρι, αντιμέτωπες καθιστές μορφές, και αργότερα υβριδικά ζώα και τέρατα, πόσις και πότνια θηρών. Μια γενική έμπνευση από την ύπαρξη της εικονιστικής τέχνης της Ανατολής είναι εξαιρετικά πιθανή, αλλά δεν φαίνεται να υπάρχει αντιγραφή ούτε απομίμηση μοτίβων, παρά σε περιορισμένο βαθμό.  Συνειδητή έλλειψη φυσιοκρατίας. Η  αναμφισβήτητη επίδραση της Ανατολής στην Ελληνική τέχνη δεν επηρεάζει στο ελάχιστο την απόδοση της ανθρώπινης μορφής, η οποία ακολουθεί το γεωμετρικό πρότυπο. Το κορμί των θρηνωδών, που είναι ασφαλώς γυναίκες, δεν παρουσιάζει δείγματα ανατομικά, ούτε ρούχα. Πρόκειται για κωδικοποιημένες, «ιερογλυφικές» μορφές, για τύπους που παραπέμπουν στην έννοια της θρηνωδού, αδιαφορώντας για την φυσιοκρατική ακρίβεια του αποτελέσματος. 4. H ελληνική επανάσταση είναι μια μακρόχρονη διαδικασία ωρίμανσης (Whitley). Η τομή σε σχέση με την προηγούμενη εικονιστική παράδοση δεν είναι τόσο κάθετη, όπως πρέσβευε η προγενέστερη έρευνα. Νεώτερες έρευνες έχουν αποδείξει την επιβίωση εικονιστικών ρυθμών στην μητροπολιτική Ελλάδα του 12ου αι. Υπάρχει ένα μεγάλο διάστημα απουσίας εικόνων από τα μέσα του 12ου αι. (αγγεία Μυκηνών, Λεφκαντί,  Κύνου, Κύπρου και Ugarit), όπου υπάρχουν εικονιστικές παραστάσεις με αφηγηματικό χαρακτήρα (πομπή οπλιτών, ναυμαχίες, άνδρες που οδηγούν άλογα, πρόθεση νεκρού) και τις εικονιστικές παραστάσεις του Ζωγράφου του Διπύλου. Το κενό, χωρίς να καλύπτεται, δεν φαντάζει πλέον τόσο άδειο, καθώς μια σειρά πειραματισμών προαναγγέλουν την άνθηση της εικονιστικής τέχνης, την «επανάσταση των Αρχαίων Ελλήνων». 

Πορεια προς την κατακτηση της εικονας ηταν, η εξελιξη και εμφανιση εμβιων οντων σε αγγεια της πρωτογεωμετρικης περιοδου στην Αθηνα και Λεφκαντι  και ταυτοχρονα εμφανιζονται και οι πρωτες ολογλυφες μορφες. Κατα την Μεση της Γεωμετρικης Περιοδου, μεταξυ 800-760πχ εμφανιζονται και οι πρωτες ολογλυφες μορφες ζωων και φυτων που μετεπειτα θα κυριαρχησουν στο εικονιστικο ρεπερτοριο της γεωμετρικης εποχης: ελαφι, λιονταρι, αλογο και σκυλος και παραλληλα εκεινη την εποχχη εμφανιζεται ενας αμφορεας ενος θρηνωδου απο τον Κεραμεικο. Και οι τεσσερις θεωριες εχουν ελλειψεις. Καθως ηταν μια αναμειξη της απο τις αναμνησεις του μυκηναικου παρελθοντος και τις επιδρασεις της ανατολης καθως μαζι με τον κατεξοχην τοπικο χαρακτηρα της πρωιμης εικονιστικης παραδοσης που αρχισε στην Αθηνα και διαδοθηκε στο Αργος, την Λακωνια , την Βοιωτια και τα νησια του Αιγαιου. η γοητευτική θεωρία της εσωτερικής ωρίμανσης δεν έχει επαρκώς στοιχειοθετηθεί με ευρήματα : ένα άλογο ή μια θρηνωδός σε τυχαία αγγεία του 9ου και του 8ου δεν μπορεί να οδηγούν στην παραγωγή δεκάδων πλουσιότατων εικονιστικών αγγείων. 

Το προβλημα της αφηγησης στην ελληνικη τεχνη: A) Ποιοι ειναι οι αφηγηματικες κωδικες της περιοδου, Β) Ειναι ιδιοι με αυτον τον επομενων περιοδων, Γ) Υπαρχουν στοιχεια που μπορουν να μας βοηθησουν για την κατανοηση του χωρου, του χρονου και της δρασης της ενοτητας. Μηπως ο καλλιτεχνης της γεωμετρικης περιοδου δεν εχει κατακτησει την αφηγηματικοτητα? Αλλα τελικα ο γεωμετρικος καλλιτεχνης ειναι προγονος του αρχαικου? Στον κρατηρα της Αθηνας 904, βλεπουμε εναν ανδρα νεκρο σε ταφο, γυρω του καποιου ειδους θρηνωδοι, κατω απο το ταφο υπαρχουν ελαφια που στηριζουν το υπαιθρειο στοιχειο και στην κατω ζωνη οπλιτες με ασπιδες εκεινες του Διπυλου. 

Σύμφωνα με μια άποψη, υπάρχει ενότητα χρόνου, αλλά όχι χώρου: στην μία ζώνη παρουσιάζεται ο θρήνος στην οικία του νεκρού, την ώρα που το φέρετρο ετοιμάζεται να αναχωρήσει για το νεκροταφείο, ενώ στην άλλη ζώνη παρουσιάζεται η πομπή των συντρόφων του νεκρού σε άρματα, που κατευθύνεται είτε στην οικία του νεκρού, είτε στο νεκροταφείο, για να του αποδώσει τις τελευταίες τιμές. Σύμφωνα όμως με δεύτερη άποψη, υπάρχει συγκερασμός δύο διαφορετικών χρονικά επεισοδίων: 1. ο θρήνος στην οικία του νεκρού. 2. Η νεκρική πομπή από την οικία προς το νεκροταφείο. Η παρουσία των ζώων κάτω από το φέρετρο μπορεί να υποστηριχθεί ότι δηλώνει ότι ο θρήνος γίνεται στην αυλή του οίκου (πρόκειται για «πληροφορούντα» στοιχεία σύμφωνα με την ανάλυση του R. Barthes).Τι είδους επεισόδια παρουσιάζονται στην γεωμετρική κεραμική της Σχολής του Διπύλου (G. Hanfmann). 1.  Ιστορικά: η κηδεία ενός αθηναίου αριστοκράτη. Όταν υπάρχουν και πολεμικές συγκρούσεις σε ξηρά και θάλασσα, έχουμε ένα είδος βιογραφίας: ο αριστοκράτης ήταν καπετάνιος και πολεμιστής. 2. Γενικού χαρακτήρα επεισόδια, που αναπαριστούν την ζωή της τάξης του αριστοκράτη και τα ενδιαφέροντά του: θαλάσσιες αποστολές και μάχες. 3. Η σκηνή έχει μυθικό-ιστορικό χαρακτήρα. Δεν αφορά στον ίδιο τον νεκρό, κάτοχο του αγγείου, αλλά στους προγόνους του και στο μυθολογικό παρελθόν της πόλης. 4. Η σκηνή έχει μυθολογικό χαρακτήρα, παρουσιάζοντας επεισόδια που προέρχονται από χαμένα έπη 5. Η σκηνή απηχεί συγκεκριμένα μυθολογικά επεισόδια, που μας είναι γνωστά από τα ομηρικά έπη και τα ησιόδεια έπη 6.Φανταστικές σκηνές που ερέθιζαν την φαντασία των καλλιτεχνών (πλοία, όπλα, μάχες), χωρίς όμως να προέρχονται από συγκεκριμένες αφηγηματικές πηγές. Οι σκηνές δεν έχουν συγκεκριμένο αφηγηματικό περιεχόμενο, αλλά απεικονίζουν ένα γενικευμένο ηρωϊκό κόσμο του παρελθόντος. Στέκουν παράλληλα στα έπη και εξαρτούν την ύπαρξή τους από αυτά, αλλά δεν σχετίζονται στο παραμικρό με τα συγκεκριμένα επεισόδια που τα έπη αφηγούνται. Η άποψη αυτή μοιάζει με συμβιβασμό, - Anthony Snodgrass. Πολυάνδριον της Πάρου: ομαδικός τάφος όπου είχαν ταφεί περισσότεροι από 200 πολεμιστές. Δύο εικονιστικά αγγεία μόνο.Στην κοιλία του αγγείου παρουσιάζεται μάχη, όπου εμπλέκονται πεζοί, ιππείς, σφενδονιστές και τοξότες. Στον ώμο αποδίδεται με επίθετο λευκό, η αποκομιδή ενός νεκρού διάτρητου από βέλη. Στον λαιμό του αγγείου παρουσιάζεται μια πρόθεση αττικού τύπου Το αγγείο αυτό έχει βιογραφικό περιεχόμενο: παρουσιάζονται οι τρεις τελευταίες φάσεις της ζωής του νεκρού Ο γεωμετρικός καλλιτέχνης παρουσιάζει μια «ρεαλιστική» απεικόνιση της ζωής ενός πελάτη του, κατόπιν παραγγελίας της οικογένειας του νεκρού.

Χρονολόγηση : 

Τι προκαλεί την ξαφνική έκρηξη στην αναπαράσταση του μύθου που παρατηρούμε στα τέλη του 8ου και στις αρχές του 7ου αι. π.Χ., στο πέρασμα δηλαδή από την γεωμετρική στην ανατολίζουσα περίοδο; 1. η διάδοση των ομηρικών επών στην μητροπολιτική Ελλάδα, από την Ιωνία 2. η τεχνοτροπική αλλαγή από την σκιαγραφία στην μελανόμορφη τεχνική και σε αυτήν του περιγράμματος, που βοήθησε στην εξατομίκευση των μορφών και στην απόδοση του πάθους, της δύναμης, του χαρακτήρα, όλων εκείνων των στοιχείων που προσδίδουν δραματικότητα σ’ένα έργο τέχνης

Οι καλλιτέχνες επιλέγουν πλέον αναγνωρίσιμα μυθολογικά επεισόδια, που χαρακτηρίζονται από την μοναδικότητά τους, και το γεγονός ότι είναι αδύνατη η σύγχυση με τυχόν άλλα παρεμφερή.

Τύφλωση Πολυφήμου 

Διαφυγή από την σπηλιά του Πολυφήμου

 Οδυσσέας και Σειρήνες

 Οδυσσέας και Κίρκη 

Αποκεφαλισμός της Μέδουσας 

Βελλερεφόντης και Χίμαιρα 

Δολοφονία του Αιγίσθου 

Αυτοκτονία του Αίαντα 

Ηρακλής και Νέσσος 

Άλωση της Τροίας

Ανακαλύπτονται από τους Έλληνες καλλιτέχνες τα στοιχεία εκείνα που από πολύ παλιά χαρακτηρίζουν τους θεούς της Αιγύπτου και της Ανατολής, τα σύμβολα (attributs).

Απουσία από την μινωϊκή και τη μυκηναϊκή λατρευτική τέχνη: δύσκολη ταύτιση των θέοτήτων Στην ελληνική τέχνη, από την Ανατολίζουσα τέχνη και εξής, ο Ερμής χαρακτηρίζεται από το κηρύκειο, τον πέτασο και τα φτερωτά υποδήματα, ο Δίας από τον κεραυνό, η Αθηνά από την αιγίδα, ο Ηρακλής από την λεοντή και το ρόπαλο, ο Ήφαιστος από τα εργαλεία του σιδερά, ο Απόλλωνας από την λύρα, το τόξο και το ελάφι κλπ. Σε πολύ πρώιμες σκηνές, η παρουσία του τρίποδα μεταξύ δύο ανδρών που συγκρούονται αρκεί για να χαρακτηρίσει τη σκηνή ως την «μάχη του Απόλλωνα και του Ηρακλή για τον Τρίποδα», ο άνδρας που μάχεται κένταυρο είναι ο Ηρακλής κλπ, Μινώταυρο ο Θησέας.

Χρήση των επιγραφών: 

Σε περιπτώσεις που ο χαρακτήρας της σκηνής είναι γενικευτικός και χωρίς αφηγηματικές ιδιαιτερότητες, ο καλλιτέχνης βοηθιέται από τη χρήση των επιγραφών, που χρησιμοποιούνται ευρέως ως «ετικέτες» δίπλα από μορφές και αντικείμενα. Η σημασία αυτής της επινόησης επιτείνεται από το γεγονός ότι ο Πλίνιος (Historia Naturalis 35.15) μας διέσωσε τα ονόματα των ζωγράφων που την επινόσαν, του Αρικίδη και του Τελεφάνη από την Κόρινθο.

Αφήγηση και αφηγηματικότητα

Κarl Robert, Bild und Lied, 1881. 

Στόχοι

1. Καθορισμός των τύπων της αφήγησης στην αρχαία ελληνική τέχνη. 

2. Σχέση μεταξύ λογοτεχνίας και εικόνας. 

3. Μελέτη επιμέρους εικονογραφικών ζητημάτων. 

4. Η ιστορική εξέλιξη της αφήγησης στην αρχαία τέχνη. 

Εξελικτικό μοντέλο: τρία στάδια

1. Πλήρης αφήγηση. 2. Καταστασιακή αφήγηση. 3. Κυκλική αφήγηση.

Κάθε στάδιο ταυτίζεται μ’ένα διαφορετικό τρόπο διάρθρωσης του χώρου και του χρόνου στην εικόνα 

Απλοί νόμοι εξέλιξης και νόρμες αφήγησης ανιχνεύονται και αναλύονται, χωρίς διάθεση θεωρητικής τεκμηρίωσης.

«΄Εφθασα στον ορισμό των κανόνων που εκθέτω με τρόπο καθαρά εμπειρικό. Αφήνω στα φιλοσοφικά πνεύματα την φροντίδα να οργανώσουν τους νόμους της ερμηνευτικής σε σύστημα», σημειώνει στο μεγάλο έργο του: Archäologische Hermeneutik (Αρχαιολογική Ερμηνευτική) 1919, προοίμιο. 

Τροποποιήσεις:

O F. Wickhoff (1900) αντικατέστησε τον όρο «κυκλική αφήγηση» με τον όρο «συνεχής αφήγηση». 

Ο μεγάλος βυζαντινολόγος Weitzmann (1947) επέμεινε κυρίως στην διάσταση του χρόνου και αντικατέστησε τον όρο «πλήρης αφήγηση» με τον όρο «ταυτόχρονη αφήγηση». 

Άλλοι μελετητές τροποποίησαν ή πρόσθεσαν περαιτέρω στοιχεία και υποδιαιρέσεις αφηγηματικών στρατηγικών. 

Κωδικοποίηση τύπων αφήγησης κατά Stansbyrry-O’Donnell 

1. Συνοπτικός ή ταυτόχρονος 

2. Μονοσκηνικός

3. Προοδευτικός

4. Ενοποιημένος

5. Κυκλικός

6. Συνεχής

7. Επεισοδιακός

8. Σειριακός

Συνοψίζοντας, φτάνουμε στο σημείο με την διαφορετική πλευρά του μύθου πάνω στην εικονογραφία. Αυτά που γνωρίζαμε αλλάζουν και η συνεχή προσπάθεια για εύρεση της αλήθειας γίνετε όλο και πιο κρίσιμη για την δημιουργία μιας βάσης με γνώση και όχι άγνοια, με κατανόηση και όχι με ατομικισμό.